Οπισθόφυλλο

O Mario Tronti [1931-2023] υπήρξε ένας από τους πλέον διορατικούς και επιδραστικούς πολιτικούς φιλοσόφους, περισσότερο γνωστός για την συγκρότηση του ιταλικού operaismo και τις μελέτες του πάνω στην αυτονομία του πολιτικού. Παρότι το έργο του υπήρξε σημαντικό για την κατανόηση και τη συγκρότηση του ιστορικού τρόπου παρουσίας της κοινωνικής μορφής της δυτικής υποκειμενικότητας, εντοπισμένη κυρίως στη φιγούρα της εκμεταλλευόμενης εργατικής υποκειμενικότητας, στις όψιμες παρεμβάσεις του παραδέχεται την ήττα αυτής της θεωρητικής και στρατηγικής προσέγγισης της νεοφιλελεύθερης πραγματικότητας. Η συνέντευξη Για την αποσυντάσσουσα εξουσία, που κυκλοφόρησε το 2008 και δόθηκε με αφορμή τις ταραχές στα γαλλικά προάστια το 2005, ανήκει στην προσπάθεια να κατανοηθεί πως στην φαινομενική καταστροφικότητα των ταραχών από εξαθλιωμένες και υποτελείς υποκειμενικότητες οφείλουμε να διαγνώσουμε την κατάρρευση του δυτικού υποκειμένου εν γένει, γεγονός που σημαίνει να διαγνώσουμε επίσης την κατάρρευση της συντακτικής εξουσίας της Αριστεράς δηλ. εκείνης της διαχειριστικής εσχατολογίας για την οποία η μοντελοποίηση του μέλλοντος λειτουργούσε συχνά ως άλλοθι για ειρήνευση και συμβιβασμό. Η θεωρητική σύλληψη της αποσυντάσσουσας εξουσίας ξεκινά το 2001 από την Colectivo Situaciones με αφορμή το περίφημο argentinazo και φτάνει μέχρι την εξέγερση του George Floyd στις Η.Π.Α. και εντοπίζεται στις μορφές-ζωής που διαφύγουν της κυβερνησιμότητας, καταστρέφουν, δηλαδή, εκείνες τις δεσμευτικές αναπαραστάσεις ή μεταφυσικές αρχές που προηγουμένως συγκέντρωναν λέξεις, πράξεις και καταστάσεις σε ένα συνεκτικό ιστορικό καθεστώς παρουσίας. Το κείμενο του Tronti μέχρι τις πρόσφατες μεταφράσεις του επηρέασε υπογείως όσο κανένα άλλο τις θεωρητικές διεργασίες για μια σύγχρονη πολιτική φιλοσοφία που να αντιτίθεται στην υιοθέτηση εύκολων και ηγεμονικών πλαισίων νοήματος που ενισχύουν τις νεοφιλελεύθερες μορφές διακυβέρνησης της εποχής μας. Η Εισαγωγή του Idris Robinson εκτός από το σχολιασμό των θέσεων του Tronti προσφέρεται και ως μια πρώτη συνεκτική εισαγωγή σε μια θεωρητική έννοια που καθώς φαίνεται να μας συντροφεύσει για πολύ καιρό καθώς οι συνθήκες ζωής που περιγράφει ορίζουν το τέλος του οντολογικού ορίζοντα της μοντέρνας εποχής και μας εισάγουν στην κατανόηση της ιστορικής διάρκειας της εποχής μας.

editorial

Καθώς όλα δείχνουν, οι μορφές της αποσύνταξης, παρότι έχουν ζωή μόλις λίγο πάνω από 20 χρόνια, θα είναι καθοριστικές για την διαμόρφωση των πεδίων της πολιτικής –ή, σωστότερα, της άρνησής της-, της ηθικής, της φιλοσοφίας και, πιθανώς ακόμα περισσότερο, της καθημερινής ζωής σε αυτή την περίοδο του βίαιου μετασχηματισμού τους —ή, κατά άλλους, της εκκένωσής τους από το παραδοσιακό περιεχόμενό τους— από τα καθεστώτα διακυβέρνησης του κυβερνητικού [cybernetic] καπιταλισμού, της Αυτοκρατορίας κατά μία άλλη εκδοχή, ή, αν θέλουμε να παραμείνουμε σε ένα παραδοσιακό εννοιολογικό επίπεδο, του μορφώματος που περιγράφεται, ανεπαρκώς ίσως και κάπως αφελώς, ως νεοφιλελευθερισμός. Οι τροπικότητες της αποσυντάσσουσας εξουσίας φαίνεται να μπορούν να απαντήσουν σε ένα διπλό πρόβλημα: στο πρόβλημα της κυβερνησιμότητας(ή νεοφιλελευθερης διακυβέρνησης), όπου ο πολύπλοκος συσχετισμός των μορφών γνώσης με την εξουσία, ο ακραίος οικονομικός φιλελευθερισμός και οι μηχανισμοί ασφαλείας επιβάλλουν μια ορισμένη παραγωγή υποκειμενικότητας που συμμετέχει στην αυτοπεριοριστική κατασκευή του εαυτού, στην επινόησή του ως υποκείμενο που συνταυτίζεται με την διακυβέρνησή του· και σε αυτό της αποτυχίας της αριστεράς, σε όλες τις ιστορικές της εκδοχές, καθώς παραμένει δέσμια της παράδοσης που απορρέει από τη γαλλική επανάσταση, όπου η ριζοσπαστική αλλαγή συνίσταται στην συγκρότηση μιας συντακτικής εξουσίας από ένα επαναστατικό υποκείμενο,το οποίο μετά τη νικηφόρα έκβαση της βίαιης ή λιγότερο βίαιης ανατροπής της συντακτικής εξουσίας εγκαθιδρύει μια νέα θεσμική τάξη.Παραμένοντας δέσμια αυτής της ιστορικής αποστολής εμπλέκεται στο μεθοδολογικό πεδίο των τεχνικών διακυβέρνησης που επιθυμεί να αντικαταστήσει και, σε μία φαύλη σπείρα της παραγωγής γνώσης-αλήθειας-εξουσίας-υποκειμενικότητας το οποίο επιθυμεί να ανατρέψει, τελικά καταλήγει στην παλινόρθωση και την τελειοποίηση των τεχνικών ασφαλείας και των μηχανισμών πειθάρχησης κατά τις σποραδικές επιτυχίες της ή στην αντίστοιχη ενίσχυσή τους, στις συνήθεις αποτυχίες της.

Ως έννοια, η αποσυντάσσουσα εξουσία παρουσιάζεται ακόμα ασαφής ή, σωστότερα, υπό διαμόρφωση —τι είναι— και ταυτοχρόνως απολύτως συγκροτημένη ως προς την χρήση της —τι δεν μπορεί να είναι— θέτοντας εξαρχής ένα μεθοδολογικό πρόβλημα όχι ως προς την ίδια την κατανόηση της αλλά ως προς την κατανόηση των ιστορικού, πολιτικού και διανοητικού περιβάλλοντος εντός του οποίου εμφανίζεται. Θέτει έτσι εξαρχής ένα μεθοδολογικό πρόβλημα που επιλύεται μόνο αν αντιμετωπιστεί με τον συσχετισμό τριών επιπέδων ανάγνωσης. Ως γίγνεσθαι, ως ενεργός διαδικασία κριτικής της κυβερνησιμότητας· ως σκέψη που αυτοκατανοείται εντός του γίγνεσθαι, όχι ως γνώση αλλά ως σκέψη πάνω σ’ αυτήν, σκέψη που αυξάνει την ισχύ της· και τέλος ως μορφή-ζωής, που διακρίνεται και διαφέρει από άλλες, χαράσσοντας μια δική της μοναδική γραμμή φυγής, γεγονός που καθιστά τη σκέψη πάνω σ’ αυτήν στρατηγική, (ό,τι σε ένα παραδοσιακό πλαίσιο θα ονομάζαμε πολιτική στρατηγική, αν και ο όρος αυτός φαίνεται μάλλον ανεπαρκής).

Μια επιπλέον δυσκολία που προκύπτει, τουλάχιστον όσον αφορά στην μεταφρασιμότητά της στα ελληνικά, είναι ότι οι λατινογενείς όροι destitution, destituente, destituer κ.ο.κ. διατηρούν ακέραια μια αμφισημία καθώς σημαίνουν ταυτόχρονα αποσύνταξη και αποθέσμιση/αποθεσμοποίηση αναλόγως των κειμενικών συνδηλώσεων. Μια συντακτική εξουσία [constituent power] συντάσσει, συγκροτεί μια θεσμική τάξη, δημιουργεί θεσμούς [institutions]. Η έννοια της destitution στις λατινογενείς της εκδοχές διατηρεί και τις δύο σημασίες ως αποθέσμιση/αποθεσμοποίηση όταν αφορά στην εκκένωση και την καταστροφή των θεσμών από μορφές-ζωής που συγκροτούν ένα ανταγωνιστικό προς αυτούς κόσμο ή κόσμους· κι ως αποσύνταξη, όταν οι γενικευμένες εκδηλώσεις της αποθεσμοποίησης προσλαμβάνουν τα χαρακτηριστικά μιας ανταγωνιστικής δύναμης ή και εξουσίας —όπως π.χ. στην εξέγερση της Αργεντινής το 2001 ή τα Κίτρινα Γιλέκα πρόσφατα.

Αν ως καταστατική στιγμή γέννησης της μορφής της αποσυντάσσουσας εξουσίας δεχθούμε το argentinazo του 2001 και ως κορυφαίες εκδηλώσεις της τα Κίτρινα Γιλέκα στη Γαλλία και την εξέγερση(με αφορμή τη δολοφονία)του GeοrgeFloyd στις ΗΠΑ, στο μεσοδιάστημα αρχίζει να διαμορφώνεται μια σκέψη πάνω στην αποσύνταξη/αποθεσμοποίηση, που αναζητά την αισθητή πραγμάτωσή της εντός των μορφών ζωής που δημιουργεί. Σ’ αυτό το σημείο θα πρέπει να αναγνωρισθεί η θεωρητική συνεισφορά της επιθεώρησης Tiqqun που αν και προηγείται χρονικά [1999-2001] έχει διαγνώσει με ακρίβεια τα μοτίβα που θα καθορίσουν την συγκρότηση μιας αποσυντάσσουσας εξουσίας: το τέλος της υποκειμενικότητας, η ανάδυση του κυβερνητικού καπιταλισμού, η άρνηση της πολιτικής, η παραδοχή του εμφυλίου πολέμου έναντι της ταξικής πάλης, η απονομιμοποίηση της αστυνομίας και η αναδοχή της καταστροφικότητας και της βίας, η άρνηση της αντιπροσώπευσης και η δημιουργία μορφών-ζωής αναλύονται διεξοδικά στα κείμενα Αυτό δεν είναι ένα πρόγραμμα, Η θεωρία του Μπλουμ και Η θεωρία του Νεαρού Κοριτσιού, Εισαγωγή στον Εμφύλιο Πόλεμο όπως και στο ανώνυμο Κάλεσμα του 2003 [όλα υπό έκδοση από τις εκδόσεις affect], το οποίο κυκλοφόρησε αμέσως μετά τη Γένοβα και κρατάει αποστάσεις από τους Tute Bianche, ως έσχατη στιγμή της αποτυχίας της κριτικής που στηρίζεται και απορρέει από την παράδοση της συντακτικής εξουσίας.

Αυτό το ρεύμα σκέψης συνεχίζοντας ως Αόρατη επιτροπή εμβάθυνε ακόμα περισσότερο στην έννοια της αποθεσμοποίησης. Το 2017 στο Τώρα, στο κεφάλαιο Να αποθεσμοποιήσουμε τον κόσμο έγραφαν:

Τρία χρόνια νωρίτερα όταν κυκλοφόρησαν το βιβλίο Στους φίλους μας, στο κεφάλαιο Θέλουν να μας υποχρεώσουν να κυβερνήσουμε, δεν θα υποκύψουμε σε τέτοια πρόκληση, έδιναν τον πιο ακριβή και συνεκτικό ορισμό της αποσυντάσσουσας εξουσίας και της διαδικασίας της αποθεσμοποίησης:

Το 2016, η Liberation ενόψει μιας παρατεταμένης προεκλογικής περιόδου είχε αναλάβει να δημοσιεύσει ένα κάλεσμα για συμμετοχή στις εκλογές και την ενότητα της αριστεράς. Στην ίδια εφημερίδα έκανε την εμφάνισή του ένα εντελώς διαφορετικό κάλεσμα με τίτλο “Για μια αποσυντάσσουσα διαδικασία: πρόσκληση σε ένα ταξίδι”, υπογεγραμμένο από τους EricHazan [τον εκδότη του οίκου LaFabrique] και τον JulienCoupat [κατηγορούμενο για σαμποτάζ στην διαβόητη υπόθεση των 9 του Tarnac, όπου μέρος του κατηγορητηρίου ήταν ότι πρόκειται για έναν από τους ανώνυμους συγγραφείς της Αόρατης Επιτροπής]. Έγραφαν εκεί:
Δεν υπάρχει κανένας λόγος να υπομείνουμε ενάμιση χρόνο προεκλογικής εκστρατείας, που έχει ήδη δρομολογηθεί να καταλήξει σε εκβιασμό της δημοκρατίας. Αντ’ αυτού, ας διαμορφώσουμε έναν ανθρώπινο ιστό αρκετά πλούσιο ώστε να κάνει την επικρατούσα βλακεία αισχρή και την ιδέα ότι το να ρίχνεις έναν φάκελο σε μια κάλπη μπορεί να αποτελεί χειρονομία -πόσο μάλλον, πολιτική χειρονομία- γελοία. […] Υπάρχει μια αυξανόμενη αίσθηση ανησυχίας ότι η εκτελεστική εξουσία ευθυγραμμίζεται με τις θέσεις της δεξιάς και της ακροδεξιάς. Αυτοί οι διανοούμενοι, οι ακτιβιστές, οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι της αριστεράς ζητούν «περιεχόμενο, ιδέες, απαιτητικές αλλαγές», ώστε ο υποψήφιος στις προκριματικές τους εκλογές «να ενσαρκώσει το σχέδιο που χρειάζεται η Γαλλία για να βγει από το αδιέξοδο». Με λίγα λόγια: θέλουν ακόμα να πιστεύουν στην πολιτική. Αυτό που δεν έχουν ακούσει είναι η ηχηρή είδηση: όλη αυτή η πολιτική είναι νεκρή. Ακριβώς όπως οι λέξεις που χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν τις δημόσιες υποθέσεις – Γαλλία, Έθνος, Δημοκρατία κ.λπ. Ακριβώς όπως έχει πεθάνει η θεσμική λάμψη που περιβάλλει το κυβερνητικό κενό. Η πολιτική άφησε την τελευταία της πνοή πέρυσι το καλοκαίρι εκεί όπου γεννήθηκε, πριν από 2000 χρόνια, στην Ελλάδα· νεκροθάφτης της ήταν ο Αλέξης Τσίπρας. Στην ταφόπλακά της είναι χαραγμένα τα λόγια του Γερμανού υπουργού οικονομίας Βόλφγκανγκ Σόιμπλε: «Δεν μπορούμε να αφήσουμε τις εκλογές να αλλάξουν τίποτα». Ορίστε. Αυτό τα λέει όλα. Και με νηφαλιότητα. […]Η ψήφος στο FN και η μαζική αποχή είναι δύο συμπτώματα ενός εκλογικού συστήματος που έχει φθάσει σε οριακό σημείο […] Δεν έχουμε κανέναν λόγο να ανεχτούμε ενάμιση χρόνο προεκλογικής εκστρατείας που έχει ήδη προγραμματιστεί να καταλήξει σε εκβιασμό της δημοκρατίας. Για να σταματήσουμε να υπομένουμε αυτή την αντίστροφη μέτρηση, το μόνο που έχουμε να κάνουμε είναι να αντιστρέψουμε την κατεύθυνση: έχουμε λοιπόν, αντίθετα, ενάμιση χρόνο για να τελειώσουμε με όλη τη θλιβερή νοικοκυροσύνη των επίδοξων ηγετών και τον άνετο ρόλο του θεατή στον οποίο μας περιορίζει ο αγώνας τους. Το να καταγγέλλουμε, να καταδικάζουμε, να προσπαθούμε να πείσουμε, θα ήταν άσκοπο εδώ. «Ένας κόσμος του ψεύδους», έλεγε ο Κάφκα, «δεν μπορεί να καταστραφεί από την αλήθεια, παρά μόνο από έναν κόσμο της αλήθειας» – ακόμα περισσότερο, από κόσμους της αλήθειας. Έχουμε ενάμιση χρόνο για να χτίσουμε πάνω στις φιλίες και τις υπάρχουσες συνενοχές, στις αναγκαίες συναντήσεις, έναν ανθρώπινο ιστό αρκετά πλούσιο και στέρεο ώστε να κάνει την επικρατούσα βλακεία αισχρή, όσα λέγονται στη «δημόσια σφαίρα» γελοία και την ιδέα ότι το να ρίχνεις ένα φάκελο σε μια κάλπη μπορεί να αποτελεί χειρονομία – πόσο μάλλον πολιτική χειρονομία – περίγελο. Σε αντίθεση με τη συντακτική διαδικασία που προτείνεται στη δημόσια έκκληση της Libération —γιατί περί αυτού πρόκειται— σκοπεύουμε να δρομολογήσουμε την αποψίλωση μία-προς-μία όλων των πτυχών της σημερινής ύπαρξης. Τα τελευταία χρόνια μας έδειξαν ότι υπάρχουν παντού σύμμαχοι. Πρέπει να προσγειωθούμε στη γη και να πάρουμε πίσω όλα αυτά από τα οποία εξαρτώνται οι ζωές μας και μας διαφεύγουν συνεχώς. Αυτό που ετοιμάζουμε δεν είναι επίθεση αλλά μια κίνηση διαρκούς αφαίρεσης, η προσεκτική, ήπια και μεθοδική καταστροφή όλων των πολιτικών που αιωρούνται πάνω από τον αισθητό κόσμο.
Η πιο ολοκληρωμένη συλλογή κειμένων πάνω στην αποσυντάσσουσα εξουσία κυκλοφόρησε στις αρχές αυτού του έτους από την επιθεώρηση SAQ [South Atlantic Quarterly (2023) 122 (1)], σε επιμέλεια Idris Robinson και Kieran Aarons. Στο εισαγωγικό σημείωμα με τίτλο Introduction: Three Registers of Destitution γράφουν:

Στο θέμα της ανάγκης της υιοθέτησης μιας στρατηγικής της αποσυντάσσουσας εξουσίας θα πρέπει να ξεχωρίσουμε τις θεωρητικές συνεισφορές του Giorgio Agamben. Η μία από αυτές, μάλιστα, πραγματοποιήθηκε το 2013 στην Αθήνα στη διάλεξη που έδωσε, προσκεκλημένος του Ινστιτούτου Πουλαντζά και της νεολαίας ΣΥΡΙΖΑ. Η διάλεξη έκλεινε ως εξής:

Το καλοκαίρι του 2013 πραγματοποιήθηκε στο Plateau de Mille vaches ένα «σεμινάριο» με τίτλο Défaire l’ Occident. Περίπου 500 συμμετέχοντες πέρασαν μια εβδομάδα συζητώντας την πορεία του κόσμου και, σε πολλές περιπτώσεις, την κατάρρευσή του. Στόχος ήταν να διευκρινιστούν ορισμένα σημεία που προβληματίζουν τη σημερινή νεολαία: ο έρωτας, η δημοκρατία, η οικονομία, η μαγεία, η κυβερνητική κ.ο.κ. Συμμετείχαν αρκετοί διάσημοι διανοούμενοι, όπως η Eva Illouz, ο Xavier Papaïs, ο Jacques Fradin, ο Franco Piperno και πολλοί άλλοι. Εκεί, ο Agamben επανήλθε στο θέμα της αποσύνταξης και παρείχε και μια πιθανή γενεαλογία της:

Μάλιστα, στο πολύ σημαντικό βιβλίο του Η Χρήση των σωμάτων έκλεινε με το κεφάλαιο Επίλογος: Προς μια Θεωρία της Αποσυντάσσουσας Δυνατότητας, σημειώνοντας:

Τέλος, έναν σημαντικό ορισμό μπορούμε να βρούμε στον Marcelo Tari, όπως επεξεργάστηκε την έννοια στο διασημότερο από τα βιβλία του Δεν υπάρχουν δυστυχισμένες επαναστάσεις: Ο κομμουνισμός της αποσύνταξης:

Υπάρχει λοιπόν ένα σώμα κειμένων που αρχίζει να σχηματίζεται σε συνάφεια με τις φαινομενολογικές εκδιπλώσεις μιας αποσυντάσσουσας διαδικασίας. Ο Rasmunsen, o φιλόσοφος Rodríguez, στο παράδειγμα της Χιλής, ο Jérôme Baschet, που εφαρμόζει την έννοια στο παράδειγμα των Ζαπατίστας και, ακόμα, κείμενα που πρέπει να ξαναδιαβαστούν υπό αυτή την προοπτική. Η συνέντευξη του Tronti, που παρουσιάζουμε εδώ, έπαιξε υπογείως σημαντικό ρόλο στην υιοθέτηση αυτής της θεωρητικής προσέγγισης σε διεθνές επίπεδο και τα δύο τελευταία χρόνια με μεταφράσεις που έγιναν στα αγγλικά, στα ισπανικά και στα γαλλικά αποκτά μια ακόμα πιο ευρεία διάδοση. Οι συγγραφείς, οι απόψεις και τα κείμενα που αναφέραμε εδώ θα καταλάβουν ένα μεγάλο μερίδιο του εκδοτικού μας προγράμματος, ελπίζοντας και πιστεύοντας ότι θα συνεισφέρουμε στην συζήτηση που πραγματοποιείται αυτή τη στιγμή για την ανανέωση των προϋποθέσεων της σκέψης και της θεωρητικής ανάγνωσης της εποχής μας.

affect,
Δεκέμβριος 2023